Αποστολή: The Laughing Hippopotamus

της Μαριάννας Τσάτσου

Ομαδική μετάφραση

Ή πώς να αγαπήσουν το ίδιο κείμενο πολλά άτομα ταυτόχρονα 

Όσοι και όσες έτυχε να περάσετε από την πλατεία Κοραή στο κέντρο της Αθήνας στις 06/10/2018, ίσως να μας θυμάστε: Ήμασταν οι τρελοί και οι τρελές με μπαλόνια σε κάθε γωνιά της πλατείας, με πολύχρωμες σελίδες κρεμασμένες από μανταλάκια, freddo espresso αραδιασμένα δίπλα σε κάθε λογής λεξικά και μια έκφραση έκπληξης και θαυμασμού στο πρόσωπο. Γιατί δεν συναντάμε κάθε μέρα ανθρώπους που έχουν την όρεξη να καθίσουν μία, δύο ή και παραπάνω ώρες σκυμμένοι πάνω από ένα διήγημα και να πασχίζουν να το μεταφράσουν ‒χωρίς μάλιστα κάποιο απώτερο όφελος πέρα από την προσωπική ευχαρίστηση‒ και αυτό το χρωστάμε στην πρωτοβουλία της ΠΕΕΜΠΙΠ να μας μαζέψει για να «Γίνουμε μεταφραστές για μία ημέρα».

Ερασιτέχνες VS επαγγελματίες μεταφραστές

Λίγους μήνες πριν την εκδήλωση, τα μέλη της ΠΕΕΜΠΙΠ κατέληξαν στο προς μετάφραση κείμενο. Θα μεταφράζαμε, λοιπόν, όλοι μαζί το διήγημα του Φρανκ Μπάουμ «The laughing hippopotamus». Την ημέρα της εκδήλωσης όποιος από τους περαστικούς ήθελε (επαγγελματίας ή ερασιτέχνης μεταφραστής, αλλά κατά βάση λάτρης της λογοτεχνίας), θα επέλεγε όσες σελίδες άντεχε από τη σελιδο-μπουγάδα μας και θα στρωνόταν στη δουλειά. Να είμαι ειλικρινής; Δεν πίστευα στα μάτια μου, όταν είδα τουλάχιστον 40 ανθρώπους –άλλοι με τα παιδιά τους μαζί‒ να μεταφράζουν υπομονετικά κάτω από τον καυτό ήλιο.

Αφού αυτοί οι ήρωες έκαναν τη σκληρή δουλειά, μια ομάδα 5 εθελοντών-επαγγελματιών μεταφραστών ανέλαβε να συγκεντρώσει όλες τις αποδόσεις της κάθε σελίδας, προκειμένου να καταλήξουμε σε ένα ενιαίο κείμενο. Στόχος της επιμέλειας να παραδοθούν δύο εκδοχές της ομαδικής δουλειάς: μία με πολύ βασικές αλλαγές (π.χ. ορθογραφικά-συντακτικά λάθη) για την κάθε σελίδα του μεταφράσματος, δηλαδή από τις π.χ. 5 διαφορετικές μεταφράσεις της σελίδας 10 θα παραδιδόταν μία τελική εκδοχή της σελίδας, και μία που θα παρουσίαζε ένα πιο ομοιόμορφο αποτέλεσμα ως προς το στυλ αυτών των τόσο διαφορετικών μεταξύ τους μεταφρασμάτων.

Σκεφτείτε πόσο διαφορετικά απέδιδε ο κάθε μεταφραστής έναν οποιοδήποτε όρο και πόσους παράγοντες έπρεπε να λάβει υπόψη ο επιμελητής, όταν επεξεργαζόταν μια σελίδα μεταφρασμένη π.χ. από 8 άτομα. Είδαμε άλλες μεταφράσεις περισσότερο κοντά στο πρωτότυπο, άλλες πιο αφηρημένες, άλλες πιο επεξηγηματικές, άλλες που διακόπτονταν, άλλες πιο λυρικές ή μιας διαφορετικής εποχής από αυτή του πρωτοτύπου. Ενδεικτικά, μόνο για τον τίτλο του διηγήματος είχαμε να επιλέξουμε ανάμεσα στα εξής: χαρωπός/ Χαρωπός/ χαρούμενος/ γελαστός/ ευχάριστος. Δυστυχώς, κάποιες μεταφραστικές θυσίες έπρεπε να γίνουν για το καλό του τελικού αποτελέσματος.

Πηγή: GIPHY

Αγαπημένε μου επιμελητή, εσύ <3

Αφού ολοκληρώσαμε την πρώτη σύνθεση της ομαδικής μετάφρασης, ένας μεταφραστής-επιμελητής ανέλαβε να συνθέσει το τελικό κείμενο. Μερικές άυπνες νύχτες αργότερα προέκυψε η τελική εκδοχή, η οποία θα έπρεπε να διαθέτει συνοχή και να μην μπερδεύει τον αναγνώστη, λέγοντας αλλού «γελαστός» και αλλού «χαρωπός» ιπποπόταμος, μην προδίδοντας, ωστόσο, τα πολλά και διαφορετικά «πρόσωπα» των μεταφραστών.

Επίσης, έπρεπε να υπάρχει μια γενική γραμματικοσυντακτική κατεύθυνση (ναι, μιλάω γι’ αυτό το τελικό –ν που μας ταλαιπωρεί όλους ή για εκείνα τα «προβάλλω/προβάλω» που όλοι ψάχνουμε στα τεφτέρια μας ξανά και ξανά). Γιατί αναπόφευκτα γίνονται λάθη, αλλά ευτυχώς που οι καλοί μας επιμελητές είναι εκεί για να μας σώζουν.

Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο ήταν, επίσης, οι ηχομιμητικές λέξεις, π.χ. το γέλιο του ιπποπόταμου (εσείς ξέρετε πώς γελάει ένας ιπποπόταμος;), αλλά και οι παραλείψεις/παρανοήσεις που υπήρχαν στο σύνολο των μεταφρασμάτων.

Πηγή: GIPHY

Συμφωνούμε, οι παρανοήσεις και οι παραλείψεις είναι αναμενόμενες, ειδικά σε τέτοιες συνθήκες μετάφρασης. Κανείς μας, όμως, δεν θα ήθελε να διαβάζει μια ιστορία, η οποία ξαφνικά διακόπτεται, χωρίς να μαθαίνουμε τι γίνεται παρακάτω, γι’ αυτό κάποια σημεία των μεταφρασμένων σελίδων χρειάστηκε να μεταφραστούν εξ ολοκλήρου από τον τελικό επιμελητή της Β’ σύνθεσης, ώστε να μάθουμε τελικά τι απέγινε ο γλυκός ιπποπόταμος.

Οι μεταγραφές των ονομάτων αλλά και οι επιθετικοί προσδιορισμοί ήταν μια μεγάλη πληγή των μεταφρασμάτων, όπως γενικά και όλων των μεταφράσεων αυτού του μάταιου κόσμου. Black man έγραφε ο Μπάουμ, εννοώντας τους ιθαγενείς/ντόπιους. Ενικός δηλαδή στο πρωτότυπο, πληθυντικός στα ελληνικά, κάτι που μπέρδευε τη σύνταξη των επίδοξων μεταφραστών. Επίσης, ένα δεύτερο ερώτημα γεννάται με τη συγκεκριμένη φράση. Στα μεταφράσματα διαβάσαμε για έγχρωμους, Αφροαμερικανούς και μαύρους. Αυτόματα διερωτάται κανείς, αν θα πρέπει να διαλέξει τους πολιτικά ορθούς όρους ή τους όρους της εποχής του Φ. Μπάουμ.

Για λόγους οικονομίας λόγου δεν είναι εφικτό να αναφερθούμε σε όλα τα προβλήματα και τις λύσεις που υπάρχουν για τη συγκεκριμένη μετάφραση, αλλά είναι σχετικά εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι η ομαδική μετάφραση χρειάζεται εξίσου θαρραλέους μεταφραστές και επιμελητές για να ολοκληρωθεί. Αρκεί μόνο να σκεφτείτε ότι για μια απλή λέξη, π.χ. τη λέξη house, άλλος σκέφτεται σπίτι, άλλος οικία, οίκος, κατοικία, εστία, σπιτικό, ενδιαίτημα, τσαρδί, νοικοκυριό, κονάκι και άλλα. Όταν το πρωτότυπο είναι 2.000 λέξεις, σκεφτείτε πόσο πολλαπλασιάζονται οι επιλογές.

 

Θερμές ευχαριστίες στους εθελοντές μεταφραστές, αλλά και στην ομάδα των επιμελητών (οι τελευταίοι αναφέρονται αλφαβητικά παρακάτω):

Δελλή Μαρία, Θυμιοπούλου Δώρα, Κορίζης Δημήτρης, Μαυρίδου Ελένη, Τσάτσου Μαριάννα

Μπορείτε να δείτε το πρωτότυπο διήγημα, τις αρχικές μεταφράσεις και την τελική επιμέλεια εδώ.


Σχετικά με τη συντάκτρια:

Η Μαριάννα Τσάτσου σπούδασε μετάφραση στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας, στο οποίο ολοκλήρωσε αργότερα και τις μεταπτυχιακές της σπουδές. Γλώσσες εργασίας της είναι τα αγγλικά και τα γερμανικά, ενώ κατά καιρούς αποφασίζει να ταλαιπωρήσει το μυαλό της και με άλλες γλώσσες. Κατάγεται από την Πρέβεζα (της γλυκιάς αρμύρας και ενίοτε «των γυναικών που αγαπιούνται καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια»). Εργάζεται ως ελεύθερος επαγγελματίας από το 2014, ενώ από το 2017 ζει πλέον μόνιμα ως μεταφράστρια ‒κυρίως λογοτεχνίας‒ στο Βερολίνο, το οποίο της έχει κλέψει την καρδιά.

Δεν θα τη βρείτε σε κάποιο γυμναστήριο να ιδροκοπά, αλλά μάλλον σε κάποιο ήσυχο καφέ πίσω από τεράστια γυαλιά και το λάπτοπ της ή κάποιο βιβλίο. Εναλλακτικά, μπορείτε να της στείλετε τα νέα σας στο LinkedIn.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *