Μερικές γενικές σκέψεις για την ουδετερότητα, την αμεροληψία και την αντικειμενικότητα του μεταφραστή

Η Mona Baker κάνει επίσης αναφορά στη Δήλωση της Γρενάδας του 2007, στη σύνταξη της οποίας πρωτοστάτησε με άλλους ακαδημαϊκούς, η οποία αποποιείται αυτής της ουσιαστικά αυτοεπιβαλόμενης και αυτοοριζόμενης μυθικής «ουδετερότητας» που θεωρείται από ορισμένους ως δεδομένη (εξάλλου δεν υπάρχει πουθενά στο νόμο αυτή η έννοια παρά έχει υιοθετηθεί μέσα στα έτη σε μια προσπάθεια ορισμού προτύπων άσκησης του επαγγέλματος από τους ίδιους τους επαγγελματίες και σε οδηγίες εργασίας, το ελληνικό δε δίκαιο τιμωρεί την ψευδορκία και όχι τη μη ουδετερότητα).

Βιβλιογραφικά, μπορούμε να βρούμε διάφορα δοκίμια στο διαδίκτυο που αναφέρονται στον πολιτικό και κοινωνικό ακτιβισμό των μεταφραστών ως φορέων αλλαγής και εξυπηρέτησης των αναγκών της κοινωνίας. Εξ ου και οι όροι ακτιβιστής μεταφραστής και ακτιβιστική μετάφραση, δηλαδή μετάφραση που εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό στόχο προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Αποτελεί ιδιαίτερο τομέα μεταφραστικής έρευνας και θεωρίας τον οποίο δεν σκοπεύω να αναπτύξω, καθώς βρίσκεται εκτός του γνωστικού μου πεδίου, ωστόσο θα αναφέρω εντελώς ενδεικτικά μερικές θέσεις. Για παράδειγμα, ο Robert F. Barksky παρουσιάζει τη θεωρία του για την ακτιβιστική μετάφραση (όπως παραδέχεται ο ίδιος πρόκειται ουσιαστικά για μη πιστή μεταφορά) στο πλαίσιο επίτευξης ενός θεμιτού απώτερου στόχου, ιδιαίτερα ενώπιον δικαστικών υπερβάσεων και αδικιών, και ακολουθεί ως λογική νομιμοποίησης το γεγονός ότι ζούμε σε ένα άδικο και άνισο σύστημα, συνεπώς απαιτούνται δραστικά μέτρα για την υπεράσπιση όσων αδικούνται κατάφωρα από αυτό (χρησιμοποιεί ως θεωρητικό μοντέλο το μεταναστευτικό σύστημα των ΗΠΑ), ενώ στα συμπεράσματά του καλεί όσους βρίσκονται στο πεδίο της μετάφρασης «να εγκαταλείψουν το πρόσχημα της ‘αμεροληψίας’[8] όταν βρίσκονται ενώπιον σαφών και προφανών καταχρήσεων εξουσίας» εντός φυσικά κάποιων πλαισίων και παραμέτρων προκειμένου να μην υπάρξει κατάχρηση για άλλους παράνομους σκοπούς.

Επίσης, στο δοκίμιο Translation, ethics, ideology, action, οι συγγραφείς εξετάζουν διαχρονικά πώς η μετάφραση μετατρέπεται σε δεοντολογική, πολιτική και ιδεολογική δραστηριότητα που μάχεται κατά της λογοκρισίας, του εξαναγκασμού, της καταπίεσης, της πολιτικής κυριαρχίας, αντί να αποτελεί απλά μια μηχανική γλωσσολογική άσκηση, αποδεικνύοντας σαφώς ότι αυτός ο ρόλος της δεν αποτελεί κατασκεύασμα της σύγχρονης εποχής, αλλά αναδύθηκε και χρησιμοποιήθηκε ανά τους αιώνες.

Συμπερασματικά, οι μεταφραστές έχουν διαδραματίσει και συνεχίζουν να διαδραματίζουν ρόλο στη διαμόρφωση συνειδήσεων και απόψεων, στην καταπολέμηση της λογοκρισίας, στην αντίσταση κατά της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην προαγωγή μιας δικαιότερης κοινωνίας. Δεν είναι απλά ουδέτεροι διακινητές ιδεών μεταξύ πολιτισμών. Και αν κάποιος έχει αμφιβολίες για τις αληθινές προθέσεις του μεταφραστή που προσλαμβάνει, αντίβαρο στην ασυδοσία και ακόμα την κακόβουλη εφαρμογή και το σφετερισμό αυτής της κοινωνικής ευθύνης για ιδίο όφελος (π.χ. μεταφραστής έχει πρόσβαση σε χρηματοοικονομικές πληροφορίες και επιδίδεται σε insider trading, μεταφραστής μεταφράζει απόρρητα δικαστικά έγγραφα σε υπόθεση εκατομμυρίων και πουλάει τις πληροφορίες στην άλλη πλευρά ή πληρώνεται από την άλλη πλευρά για να παραποιήσει το περιεχόμενο της μετάφρασής του), εκτός φυσικά του ίδιου του νόμου, είναι η ανάπτυξη επαγγελματικής δεοντολογίας και κωδίκων που προβλέπουν ότι οι μεταφραστές μπορούν να απορρίπτουν εργασίες που δεν συνάδουν με τις πεποιθήσεις τους, είναι παράνομες ή δεν εξυπηρετούν το κοινωνικό σύνολο, καθώς επίσης το γεγονός ότι κάθε μεταφραστής υποβάλλεται στον έλεγχο ομοίων του και σε κοινά αποδεκτά κριτήρια, κανόνες και αρχές που νομιμοποιούνται στα πλαίσια της συλλογικότητας. Κατά τα άλλα θεωρώ ότι ο μεταφραστής έχει καθήκον, στο βαθμό που είναι δυνατόν, να προσφέρει τις υπηρεσίες του προς στήριξη συγκεκριμένων σκοπών. Ουδετερότητα, αντικειμενικότητα, αμεροληψία δεν σημαίνουν αποχή από τις διαδικασίες της κοινωνίας. Δεν σημαίνουν αποχή από την έκφραση γνώμης και άσκησης των δικαιωμάτων του καθενός ως πολίτη και κοινωνικό ον. Ο μεταφραστής είναι εξάλλου φορέας διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο αμέτοχος μεταφραστής συνεισφέρει μόνο στον εαυτό του.

H Δήμητρα Σταφυλιά σπούδασε μετάφραση στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Διαθέτει μεταξύ άλλων μεταπτυχιακό MA in European Business and Languages από το South Bank University και το European Masterʼs in Human Rights and Democratisation (E.MA). Πιστεύει ακράδαντα στην ανάγκη ενεργειών που αναδεικνύουν τη μετάφραση ως επάγγελμα και τον μεταφραστή ως εξειδικευμένο επαγγελματία. Εργάζεται ως ελεύθερη επαγγελματίας μεταφράστρια από το 2002.