Το πρώτο Translation Slam στην Ελλάδα, 12η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης
Στις 10 Μαΐου 2015, στο πλαίσιο της 12ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το 1ο Translation Slam που διοργανώθηκε από την Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Μεταφραστών Πτυχιούχων Ιονίου Πανεπιστημίου (ΠΕΕΜΠΙΠ), με τη στήριξη του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού. Η ιδέα της διεξαγωγής του Translation Slam στην Ελλάδα ξεκίνησε από την ομιλία της εκλεκτής αμερικανίδας συναδέλφου Chris Durban, σε προηγούμενη εκδήλωση της ΠΕΕΜΠΙΠ στην Αθήνα, και υλοποιήθηκε με συντονίστρια την Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη (μεταφράστρια και Αντιπρόεδρο της ΠΕΕΜΠΙΠ) και διαξιφιζόμενους τους Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και Νίκο Πρατσίνη, έμπειρους επαγγελματίες μεταφραστές ιβηροαμερικανικής λογοτεχνίας και διδάσκοντες μετάφρασης με πλούσια βιογραφικά σημειώματα.
Το αντικείμενο του πρώτου αυτού «μεταφραστικού διαξιφισμού» ήταν το διήγημα του συγγραφέα Abdón Ubidia από το Εκουαδόρ με πρωτότυπο τίτλο De Amores y Fantasmas. Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι δύο διαξιφιζόμενοι μεταφραστές είδαν ο ένας τη μετάφραση του άλλου λίγο πριν από την έναρξη της εκδήλωσης, διασφαλίζοντας έτσι τον αυθορμητισμό των αντιδράσεων. Η συντονίστρια είχε επίσης μεταφράσει το διήγημα, ώστε να παρακολουθεί καλύτερα το κείμενο και να διαμορφώσει προσωπική άποψη για τα «ακανθώδη» σημεία. Το κοινό είχε στα χέρια του τυπωμένες τις δύο μεταφράσεις και το πρωτότυπο κείμενο, ώστε να παρακολουθεί τη διαμάχη, να κρατά σημειώσεις και να παρεμβαίνει.
Η Κλεοπάτρα κήρυξε την έναρξη και, ήδη από τον τίτλο, οι πρωταγωνιστές άρχισαν να κονταροχτυπιούνται: Περί Ερώτων και Φαντασμάτων ή Έρωτες και Φαντάσματα; Τι θυσιάζουμε και τι κερδίζουμε; Από την πρώτη στιγμή και με την προτροπή της συντονίστριας το κοινό δήλωνε τους ενδοιασμούς για τη γενική πληθυντικού της λέξης «έρωτας» αφενός και την απαλοιφή της πρόθεσης αφετέρου. Ή μήπως θα είχε περισσότερο νόημα να εξετάσουμε στο τέλος τη μετάφραση του τίτλου, λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο και το ύφος του κειμένου συνολικά; Αίσθηση προκαλεί, επίσης, η επιλογή του Παλαιολόγου να μεταγράψει το όνομα του συγγραφέα, βοηθώντας έτσι τον αναγνώστη να το προφέρει χωρίς δυσκολία. Και πάλι όμως: Αμπντόν ή Αμπδόν; Ουμπίντια ή Ουμπίδια; Ο Πρατσίνης προτίμησε να ακολουθήσει τη μεταγραφή σύμφωνα με το μεταφρασμένο έργο του συγγραφέα από το 2009, Χειμωνιάτικη Πόλη (εκδόσεις Ροές, μετάφραση Βιργινία Γαλανοπούλου), Αμπδόν Ουμπίδια, για να μη μπερδέψει τον αναγνώστη με μια δεύτερη μεταγραφή.
Τα ξίφη διασταυρώνονταν σε κάθε πρόταση. Εν είδει παιχνιδιού, ήρθαν στην επιφάνεια καίρια ζητήματα ύφους, σύνταξης (κυρίως στην ελληνική) και πραγματολογίας. Διαπιστώθηκαν διαφορές και ομοιότητες και οι μεταφραστικές επιλογές κρίνονταν από το κοινό, που συμμετείχε ενεργά προτείνοντας ακόμα και νέες λύσεις. Ο «έρωτας» γεννιέται ή αρχίζει; Ποια διαφορά υπάρχει ανάμεσα στην έκφραση «πληγωμένη καθώς ήταν από ένα πρόσφατο διαζύγιο» και την εναλλακτική διατύπωση «έχοντας πρόσφατη την τραυματική εμπειρία του διαζυγίου»; Πώς αποδίδουμε στα ελληνικά τα συνώνυμα στα ισπανικά «fantasma» και «aparición»; Έχει νόημα να προσθέσουμε μια επιπλέον πληροφορία στο κείμενο και να βοηθήσουμε τον αναγνώστη μιλώντας για το «ροζ αρούπο»;
Υπάρχει η έννοια του λάθους και του σωστού σε μια μετάφραση; Υπάρχει, αλλά, ιδίως στη λογοτεχνική μετάφραση, πρέπει να διαχωρίζεται από τις μεταφραστικές επιλογές που είναι αμέτρητες και η εκάστοτε επιλογή του μεταφραστή μπορεί να εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, ακόμα και από την προσωπικότητά του ή τα «χούγια» του (το habitus του μεταφραστή).
Στο τέλος της εκδήλωσης διαπιστώσαμε με χαρά ότι είχαμε παρακολουθήσει ένα πρωτότυπο, διαδραστικό εργαστήρι υπερσυλλογικής επιμέλειας και αναμετάφρασης του ανά χείρας κειμένου. Ένας από τους κύριους στόχους της εκδήλωσης, η ανάδειξη της πολυπλοκότητας της μεταφραστικής διαδικασίας, επιτεύχθηκε. Το κοινό των 100 περίπου ατόμων που γέμισε το αμφιθέατρο, είτε είχε μεταφραστική εμπειρία είτε όχι, συμμετείχε για δύο ώρες στη διαδικασία παραγωγής ενός μεταφράσματος και αντιλήφθηκε το μόχθο που κρύβεται πίσω από κάθε μεταφρασμένη σελίδα, αλλά και τη θεωρητική εκπαίδευση και την πρακτική εμπειρία που είναι απαραίτητα στοιχεία για την τεκμηρίωση των μεταφραστικών επιλογών σε κάθε περίπτωση.
Τέτοιου είδους εκδηλώσεις, ανοιχτές στο κοινό, προωθούν μεταξύ άλλων το επάγγελμα του μεταφραστή και καθιστούν πιο διαφανή και ορατό τον ρόλο του. Άλλωστε, η επιτυχία της εκδήλωσης επισφραγίστηκε από τα ενθουσιώδη σχόλια των παρευρισκομένων. Ευχόμαστε, λοιπόν, το 1ο Translation Slam να είναι η απαρχή μιας σειράς (αναίμακτων) μεταφραστικών διαξιφισμών!
Υστερόγραφο: Η ΠΕΕΜΠΙΠ ανακοίνωσε ήδη το 2ο Translation Slam, στην Αθήνα, αυτή τη φορά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ ΛΕΑ (περισσότερες πληροφορίες θα ανακοινωθούν άμεσα). Σας περιμένουμε στις 20 Ιουνίου στη Στοά του Βιβλίου!
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε απόσπασμα από το Translation Slam της Θεσσαλονίκης (ερασιτεχνική λήψη).
Η Χριστίνα Παπαντώνη σπούδασε μετάφραση σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Είναι επίσης κάτοχος του πτυχίου του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ. Έχει εργαστεί σε μεταφραστικές εταιρείες, έκανε πρακτική άσκηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από το 2009 εργάζεται ως ελεύθερη επαγγελματίας μεταφράστρια. Ζει στη Θεσσαλονίκη.