Διεκδικώντας το αυτονόητο
Πρόσφατα, συνάδελφος μεταφραστής, με το που παρέδωσε έπειτα από εργασία πολλών μηνών το μετάφρασμα το οποίο του είχε αναθέσει γνωστός αθηναϊκός εκδοτικός οίκος, ζήτησε να επιβεβαιώσει το, κατ’ εκείνον, αυτονόητο: Πως το ονοματεπώνυμό του θα αναγραφόταν στο εξώφυλλο του μυθιστορήματος, όταν αυτό θα εκδιδόταν. Η απάντηση τον άφησε εμβρόντητο: «Όχι. Το κάνουμε μόνο σε περιπτώσεις “πιασάρικων” μεταφραστών που “πουλάνε”. Γενικά, το εξώφυλλο όσο πιο λίγα γράφει, τόσο καλύτερο είναι… Μη στενοχωριέσαι όμως, θα βάλουμε το όνομά σου με ανάγλυφα γράμματα στο πρωτοσέλιδο».
Οι μεταφραστές είναι επαγγελματίες, κακοπληρωμένοι επαγγελματίες, αλλά επαγγελματίες. Και ταυτόχρονα είναι δημιουργοί: Πάνω από το 45% της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής δεν θα βρισκόταν στα ράφια και τις προθήκες των βιβλιοπωλείων αν δεν υπήρχαν εκείνοι. Και όμως, ενώ είναι αδιανόητο να δούμε κάποιο CD δίχως το όνομα του καλλιτέχνη στο εξώφυλλο ή την αφίσα μιας ταινίας στις προθήκες των κινηματογράφων δίχως το όνομα του σκηνοθέτη, δεν μας ξενίζει καθόλου η απουσία του ονόματος του μεταφραστή από το εξώφυλλο του βιβλίου που συνυπογράφει.
Θεωρώ ότι μεγάλη ευθύνη για την αφάνεια του μεταφραστή φέρουμε εμείς οι ίδιοι, οι επαγγελματίες του χώρου, και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το επάγγελμά μας· δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι έχουμε εφεύρει μια πλειάδα από μεταφορές για να αναφερθούμε σε αυτό: Μας χαρακτηρίζουμε από «εκτελεστές μιας παρτιτούρας» έως «αδέξιες μέλισσες» και από «όχημα του συγγραφέα» έως… «προδότες» [traduttore, traditore]. Οι μεταφορές αποτελούν, βεβαίως, ουσιώδες συστατικό του λόγου και αναφέρονται σε όλα τα επίπεδα του καθημερινού βίου, πλην όμως, η κατάχρηση που γίνεται στην περίπτωση των μεταφραστών, κάθε άλλο παρά βοηθάει να γίνουμε ορατοί από το αναγνωστικό κοινό και να σταθούμε ισότιμα δίπλα στην καταξιωμένη φιγούρα του συγγραφέα.
Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Αργεντινός συγγραφέας και μεταφραστής, είχε επανειλημμένα τονίσει ότι η καχυποψία με την οποία αντιμετωπίζεται ο μεταφραστής οφείλεται στο ιστορικό βάρος της μορφής τού συγγραφέα όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στον δυτικό πολιτισμό από την εποχή του Ρομαντισμού και εντεύθεν. Δεν μπορούμε να διαβάσουμε ένα κείμενο, υποστήριζε ο Μπόρχες, με τον τρόπο που το έκαναν οι άνθρωποι κατά το Μεσαίωνα ή την Αναγέννηση, καθώς σήμερα μας ενδιαφέρει να μάθουμε τις περιστάσεις που γέννησαν ένα κείμενο. Θα έρθει όμως μια μέρα που οι άνθρωποι δεν θα νοιάζονται για το τι γέννησε την ομορφιά, δεν θα νοιάζονται καν για τα ονόματα και τα βιογραφικά στοιχεία των ποιητών, θα νοιάζονται για την ίδια την ομορφιά και τότε, κατέληγε ο Μπόρχες, θα έχουμε μεταφράσεις όχι μόνο εξαιρετικά καλές (ήδη τις έχουμε) αλλά και διάσημες.
Πεποίθησή μας είναι ότι αυτή η στιγμή που ονειρευόταν ο Μπόρχες δεν αργεί, αλλά δεν είναι και κοντά. Και ώσπου να διανυθεί η απόσταση που χωρίζει στη συνείδηση των αναγνωστών τον «μεταφραστή- όχημα του συγγραφέα» από τον «μεταφραστή- δημιουργό, ισότιμο με τον συγγραφέα», θα βλέπουμε πολύ συχνά τα ονόματά τους, όσων τουλάχιστον δεν είναι «πιασάρικοι», να καταχωνιάζονται στα ενδότερα των βιβλίων, έστω και με γράμματα ανάγλυφα…
* Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά εδώ
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι Διδάκτορας Ισπανικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Γρανάδας και Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ιταλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ στο γνωστικό αντικείμενο: Εφαρμοσμένη Μεταφρασεολογία, και ειδικό αντικείμενο: Ισπανική Λογοτεχνία. Διδάσκει επίσης Ισπανική Λογοτεχνία στο ΕΑΠ και Μετάφραση στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μετάφρασης και Διερμηνείας του ΑΠΘ. Έχει μεταφράσει από τα ισπανικά στα ελληνικά έργα των Μ. ντε Ουναμούνο, Ε. Σάμπατο, Μ. Αλτολαγκίρε, Μ. Βάθκεθ Μονταλμπάν, Χ. Γιαμαθάρες, Ρ. Τσίρμπες, Λ. Μ. Πανέρο, Α. Μπράις Ετσενίκε, Φ. Μπρίνες, Α. Γκαμονέδα, Σ. Πάμιες, και Τομάς Σεγκόβια μεταξύ άλλων. Έχει εκδώσει το ελληνοϊσπανικό και ισπανοελληνικό Γλωσσάριο αθλητικών όρων (Εκδόσεις Πατάκη, 2007), την ανθολογία ισπανόφωνου μικροδιηγήματος Mini71cuentos (Εκδόσεις Μ. Σιδέρη, 2012), την (Α)πειθαρχία των λέξεων. Κείμενα για τη λογοτεχνική μετάφραση και την ισπανόφωνη λογοτεχνία (Εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2014) και την ανθολογία ισπανόφωνου ερωτικού μικροδιηγήματος Βγάλε ένα φύλλο… (Εκδόσεις Μ. Σιδέρη, 2014).
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος συμμετείχε στο 1ο & 2ο Translation Slam που διοργάνωσε η ΠΕΕΜΠΙΠ σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Μπορείτε να δείτε το βίντεο από την πρώτη εκδήλωση εδώ.
Featured image via
