Συνέντευξη με έναν… “fansubber”!

της Μαίρης Κυριακοπούλου

…Έτυχε λοιπόν πριν λίγο καιρό να δω την ταινία “Sausage Party” («Πάρτυ για Λουκάνικα» ελληνιστί), νομίζοντας ότι είναι παιδικό καρτούν. I have never been more wrong in my life. Βρισίδια του ελέους, προστυχιές, ρατσιστικά σχόλια και δε συμμαζεύεται (εννοείται δείτε την). Πάρα ταύτα γέλασα με την ψυχή μου, όχι μόνο με την ταινία, αλλά και με τις εκπληκτικές επιλογές των προαναφερθέντων βρισιδίων στους ελληνικούς υπότιτλους! Συχνά οι fansubbers κάνουν αξιόλογες δουλειές, και αυτή η ταινία δεν αποτελούσε εξαίρεση! Από περιέργεια λοιπόν, περίμενα στο τέλος της ταινίας να δω το όνομα αυτού που την υποτίτλισε, του Pierre Beauman. Μέσω ευτυχούς συγκυρίας, έτυχε να γνωριστούμε και εγώ, ούσα πάντα έτοιμη να μοιραστώ με το φιλοθεάμον κοινό της ΠΕΕΜΠΙΠ ό,τι ενδιαφέρον, ιδιαίτερο, περίεργο και έξυπνο συναντώ, του πήρα συνέντευξη! Pierre Beauman, ο φιλόσοφος fansubber και το εξαιρετικό ρεπερτόριο βωμολοχιών του προς τέρψιν και απόλαυση ημών!

Πες μας λίγα λόγια για τον εαυτό σου (επάγγελμα, σπουδές, χόμπι).

Το όνομά μου είναι Πέτρος. Διανύω τα πρώτα έτη της 4ης δεκαετίας της ζωής μου. Πολύ πρόσφατα μετα-μετακόμισα στην Αθήνα, έπειτα από «μισή ζωή» στη Θεσσαλονίκη. Έχω πάρει ένα πτυχίο, ένα μεταπτυχιακό κι ένα διδακτορικό από τη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., βάσει των οποίων μπορώ να λέω ότι (ή λέω ότι μπορώ να) ξέρω καλά από Φιλοσοφία. Όταν εργάζομαι, κάνω κάτι που είτε θυμίζει παράδοση φιλολογικών μαθημάτων είτε φέρνει σε επιμέλεια κειμένων. Χόμπι δεν ξέρω αν έχω· λέγεται ότι οι σπουδές, η ενασχόληση εν γένει, με τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι ένα «χόμπι» από μόνο του. Απ’ την άλλη, ό,τι έχω κάνει και κάνω, το οποίο πληροί τα κριτήρια για να ονομαστεί χόμπι, αφορά σε πράγματα που αντιμετωπίζω πολύ πιο σοβαρά από οτιδήποτε άλλο. Είμαι μπερδεμένος… ακόμα. Σε κάθε περίπτωση, σχεδόν πάντοτε βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από εμένα μερικά βιβλία και ένα PC που «τρέχει» ένα πρόγραμμα υποτιτλισμού, ή δείχνει ένα φιλμ, ή παίζει μια μουσική σύνθεση. Και κανένα γλυκάκι με σοκολάτα. Και τα τσιγάρα μου.

Πώς ξεκίνησες την ενασχόληση με το fansubbing;

Υπήρξα για αρκετά χρόνια μέλος της Κινηματογραφικής Ομάδας Φοιτητικών Εστιών Θεσ/νίκης (Κ.Ο.Φ.Ε.Θ.). Ενίοτε, η επιθυμία / ανάγκη μας να προβάλλουμε κάποιο παλιό (συχνά, πολύ καινούργιο… ζήτω η πειρατεία!), ιδιαίτερο, μη δημοφιλές φιλμ «έβρισκε τοίχο» μπροστά στην έλλειψη ελληνικών υποτίτλων. Συνεπώς, κάποια/ος έπρεπε να αναλάβει αυτό το καθήκον-αγγαρεία και εγώ, λοιπόν, δεν θυμάμαι να είχα ποτέ «σέκοντ θοτς», που λέγαμε παλιά και στο χωριό μου. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία, από αυτές, προφανώς, που δεν καταλήγουν ποτέ στην Ιστορία.

Ποια ήταν η πρώτη ταινία που υποτίτλισες και γιατί τη διάλεξες;

Εδώ το πράγμα σοβαρεύει επικίνδυνα. Και εξηγούμαι: Μία εκ των δράσεων της Κ.Ο.Φ.Ε.Θ. είναι να διοργανώνει ετησίως (συνήθως το τελευταίο Π/Σ/Κ του Νοέμβρη) τον Cine-Μαραθώνιό της (τρεις μέρες και τρεις νύχτες ασταμάτητων προβολών από όλο το φάσμα και την ιστορία του σινεμά). Η παράδοση πρόσταζε  –έτσι τα βρήκαμε, έτσι τα κάναμε– να προβάλλεται μία ταινία σεξ, κοινώς τσόντα, ελληνικής παραγωγής, πάνω στην αλλαγή Σαββάτου προς Κυριακή. Ήταν το 2007, νομίζω, όταν νιώσαμε πως είχαμε βαρεθεί να παίζουμε και να βλέπουμε κάθε φορά τις ελληνικές cult-ιές με το κακόγουστο, παρωχημένο χιούμορ και το ακόμα πιο ακαλαίσθητο ερωτικό περιεχόμενο. Επιλέγοντας να έρθουμε σε μια μετριασμένη ρήξη με το απαράβατο της παράδοσης, σκεφτήκαμε να παίξει μία από τις αμερικανικές πορνοταινίες που μιμούνταν το Χόλιγουντ, στήνοντας πορνο-υπερπαραγωγές. Ένας καλός φίλος και μέλος της Ομάδας, ο οποίος τότε διατηρούσε στον Η/Υ του περισσότερα από 500 gigabytes τσόντας, πρότεινε μία πορνο-παρωδία των Πειρατών της Καραϊβικής. Βέβαια, η ταινία είχε σενάριο, διαλόγους, ερμηνείες (περίπου), τα πάντα κανονικά. Οπότε, σκεφτήκαμε ότι θα ήταν κάπως άχαρο και κουραστικό, αμήχανο ακόμα, για όσες/ους δεν ήξεραν καλά τα Εγγλέζικα να περιμένουν στωικά πότε θα ξεκινήσει η κάθε σκηνή σεξ. Μέσα σε ελάχιστες μέρες είχαμε «κατεβάσει» την ταινία εκ νέου και σε καλή ανάλυση, βρήκαμε ένα απλό πρόγραμμα υποτιτλισμού και ξεκίνησα να υποτιτλίζω αυτό που λίγο αργότερα φιγουράριζε στην αφίσα μας ως Οι Πειρατές της ΚαραΗβικής.

Ποια είναι η τελευταία ταινία που υποτίτλισες;

Χμ, να το σκεφτώ λίγο. Αν δεν με γελά η μνήμη μου, προσφάτως ανέβασα στο ιντερνέτ σχεδόν ταυτόχρονα ελληνικούς υπότιτλους για τα Baby Driver (Edgar Wright, 2017), A Ghost Story (David Lowery, 2017) και Szamanka (Andrzej Żuławski, 1996).

Με ποιους υπότιτλους διασκέδασες περισσότερο;

Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως έχω περάσει πολύ καλά κάνοντας υποτιτλισμό για τις τελευταίες σεζόν της τηλεοπτικής σειράς The Americans. Να σημειώσω, εν συντομία, ότι ο άξονας της αφήγησης συνίσταται στα έργα και τις ημέρες δύο κατασκόπων της Σοβιετικής Ένωσης, που ζουν κι εργάζονται στην πρωτεύουσα των Η.Π.Α. εν μέσω Ψυχρού Πολέμου. Στη βάση αυτή, λοιπόν, δράττομαι της ευκαιρίας να εκτονώνω μέσα από κάποια, ελάχιστα σχόλια και μέσω λεπτών (καλά, όχι πάντα) αποχρώσεων στις μεταφραστικές μου επιλογές κάθε αντιαμερικανικό, αντικαπιταλιστικό αίσθημα/κόλλημα που μπορεί να κουβαλάω. Για παρόμοιους λόγους είχα κατευχαριστηθεί τον υποτιτλισμό της εξαιρετικής κωμωδίας La Fille du 14 Juillet του Antonin Peretjatko, με το διαολεμένο, πηγαίο χιούμορ/σχόλιο. Επίσης, πολύ το είχα χαρεί όταν υποτίτλισα το Paterson του Jim Jarmusch, λόγω της ποιητικής διάθεσης και του οξυδερκέστατου χαρακτήρα του φιλμ. Τέλος, πάντα αισθάνομαι καλά όταν ετοιμάζω τον υποτιτλισμό κάποιας παλιάς, λιγότερο γνωστής και καλλιτεχνικά αρτιότατης ταινίας, επειδή θέλω να πιστεύω ότι η ύπαρξη ελληνικών υποτίτλων είναι μία καλή αφορμή για πολλές/ους ώστε να έρθουν σε επαφή με καλά κρυμμένα διαμαντάκια του διεθνούς σινεμά. Γενικότερα, βεβαίως, σπανίως έχω ξεκινήσει να υποτιτλίσω ένα κινηματογραφικό έργο και κάπου στα μισά ή στο τέλος να είπα, «Τώρα αυτό γιατί μπήκα στη διαδικασία να το κάνω;».

Με ποιους υπότιτλους δυσκολεύτηκες περισσότερο;

Καθεμία από τις πρώτες μου απόπειρες να φτιάξω υπότιτλους ήταν δύσκολη, όπως είναι λογικό, εξαιτίας της απειρίας μου. Για εντελώς διαφορετικούς λόγους, έχω περάσει κυριολεκτικά βασανιστικά υποτιτλίζοντας φιλμ του Jean-Luc Godard, τον οποίο, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, δηλώνω πως εκτιμώ βαθύτατα. Στο Le Gai Savoir, επί παραδείγματι, αισθάνθηκα ότι αντιμετώπιζα ένα καλά οργανωμένο χάος, το οποίο δεν ήξερα πώς να προσεγγίσω: τεχνική ορολογία, προκλητική λεξιπλασία, αλληλοεπικάλυψη διαλόγων και voice-over, ταχύτατη ομιλία σε μικρά χρονικά διαστήματα και γλωσσικές επιλογές που «έχαναν» αυτομάτως, αν επιχειρούσα να διευθετήσω το πρόβλημα ακολουθώντας μινιμαλιστική απόδοση, και, οπωσδήποτε, το δέος για αυτό το εξαίρετο φιλμ και ο φόβος μαζί να μην το υποτιτλίσω οικτρά. Κοντολογίς, πέρασα τα πάνδεινα. Ακόμα και σήμερα, ντρέπομαι όταν σκέφτομαι πόσο πρόχειρη είναι καταδικασμένη να φαίνεται η προσπάθειά μου.

Ποιο είναι το περιστατικό που θυμάσαι πιο έντονα στην «καριέρα» σου ως fansubber;

Δεν θα έλεγα ότι μου έχει συμβεί κάτι κραυγαλέα αξιομνημόνευτο. Εντούτοις, στο μυαλό μού έρχονται αμέσως κάποια σχόλια που έχω διαβάσει κατά καιρούς σε ιστότοπους όπου υπάρχουν υπότιτλοί μου. Ας πούμε, κάποιος με είχε ψέξει όταν υποτίτλισα το Café Society του Woody Allen, επειδή έβλαψα, όπως υποστήριζε, τις κινηματογραφικές αίθουσες και τα βίντεο κλαμπ. Ένας άλλος, γνώστης της ρωσικής γλώσσας λογικά, μόνο που δεν με έβρισε επειδή δεν μιλάω ρωσικά και χρησιμοποίησα αγγλικό κείμενο για να υποτιτλίσω το Durak του Yuri Bykov. Επίσης, ένας κάποιος διαχειριστής πολύ γνωστής ιστοσελίδας είχε φροντίσει να ενημερώσει προκαταβολικά και με διακριτό σχόλιό του κάτω από την παράθεση της πλοκής, πως όσες/οι θα έμπαιναν στη σελίδα του να δουν σε streaming το Sausage Party με δικούς μου υπότιτλους έπρεπε να ξέρουν ότι τα είχα κάνει θάλασσα, μεταφράζοντας με ακραία χυδαίες (!) λέξεις τις ατάκες. Quelle décadence, που λέμε. Εκτός από τέτοια επιμέρους περιστατικά, που έχουν σημειωθεί αρκετά, είμαι σίγουρος ότι πάντα θα θυμάμαι το πολύ κολακευτικό (και κομματάκι ματαιόδοξο) αίσθημα που έχω εισπράξει βλέποντας και ακούγοντας πολλά άτομα να γελούν και να περνούν καλά εξαιτίας μεταφραστικών επιλογών μου, καθότι είχα την τύχη να βρεθώ άγνωστος μεταξύ αγνώστων σε προβολές ταινιών με δικό μου υποτιτλισμό (π.χ. προβολές σε φοιτητικά αμφιθέατρα). Ίσως είναι ό,τι πιο κοντινό θα βιώσω ποτέ μου με το να ήμουν ένας δημοφιλής κωμικός. Είχα νιώσει πολύ όμορφα, το ομολογώ.

Τι σου έχει προσφέρει ως τώρα η ενασχόληση αυτή (π.χ. νέους φίλους, συνεργασίες, νέες γνώσεις);

Ο ερασιτεχνικός υποτιτλισμός με βοηθά να διατηρώ την αίσθηση ότι κάνω κάτι δημιουργικό και χρήσιμο, σε στιγμές που ψάχνω αγωνιωδώς δικαιολογίες για να αναβάλλω βασικές και πιεστικές υποχρεώσεις (ουκ ολίγες φορές έχω παρατήσει σύξυλο ένα αρχείο .doc με κάποιο κεφάλαιο της διατριβής μου που με παίδευε, για να υποτιτλίσω κάποιο «αρχαίο» φιλμ Nuberu Bagu). Επίσης, έχω αναπτύξει ένα αξιοζήλευτα πλούσιο υβρεολόγιο, το οποίο σμιλεύεται από κάθε typo και αβλεψία που αντιλαμβάνομαι όταν, προφανώς, είναι πλέον πολύ αργά. Τέλος, έχω καταφέρει να δώσω αμέτρητες αφορμές σε φίλες και φίλους για μερικά πραγματικά εμπνευσμένα πειράγματα. Σοβαρά τώρα, όμως, ο υποτιτλισμός μπορεί να είναι ένα μάθημα σεβασμού, καθώς ανακάλυψα την ομορφιά, αλλά και τον μόχθο που συνοδεύουν μία δραστηριότητα, εργασία καλύτερα, στης οποίας τα αποτελέσματα έχουμε εκτεθεί όλες και όλοι, αλλά σχεδόν πάντα θεωρούνται από αυτονόητα έως αμελητέα. Δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω, βέβαια, ότι ο υποτιτλισμός με βοήθησε να κοιτάξω βαθύτερα μες στον κινηματογράφο. Θεωρώ ότι, όταν υποτιτλίζεις, σου προσφέρεται η δυνατότητα, με έναν ιδιαίτερα προνομιακό τρόπο, να εμπεδώσεις μερικές πολύ βασικές διαφορές ανάμεσα στο καλό, στο μέτριο και στο κακό σινεμά. Να εκτιμήσεις το «τι» και το «πώς» καταφέρνουν κάποια κινηματογραφικά έργα να σου μεταδίδουν, όταν δεν βασίζονται τόσο πολύ –ενίοτε, ακόμα και καθόλου– σε αυτές τις πτυχές τους που αποδίδονται αποκλειστικά μέσω χρήσης της φυσικής γλώσσας. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ότι α) κάθεσαι και βλέπεις τα φιλμ που έχεις υποτιτλίσει και β) ότι ανάμεσα σε αυτά εντοπίζονται και κάποια τα οποία δεν συνιστούν απλά και μόνο οπτικο-ακουστικές επενδύσεις σεναριακών ιδεών.

Τι έχεις να πεις για την κοινότητα των fansubbers στην Ελλάδα;

Τίποτα. Πραγματικά, δεν έχει τύχει να γνωρίσω ούτε ένα άτομο. Η εικόνα που έχω της «κοινότητας» είναι τουλάχιστον λειψή, αν όχι μηδενική. Βέβαια, για να είμαι απολύτως ειλικρινής, ο ίδιος δεν έχω κάνει την παραμικρή προσπάθεια για να έρθω σε επαφή με κάποια/ον. Επιπλέον, όποτε έγινε κάποια σχετική κρούση από άλλες/ους, δεν ανταποκρίθηκα, καθώς δεν με είλκυε αυτό που μου ζητούσαν (συνήθως, να γίνω μέλος κάποιας online sub-base που θέλει να είναι καλύτερη από κάποια άλλη που δεν είναι τόσο καλή όσο θέλει η πρώτη κ.λπ.). Παράλληλα, δεν αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου ως fansubber. Δεν είμαι καν σίγουρος τι σόι πράγμα είναι. Και αν λάβω υπόψη όσα έχει πιάσει το αυτί μου με τον έναν ήτον άλλο τρόπο, δεν νομίζω ότι… μου αξίζει ο τίτλος. Εάν, ωστόσο, είμαι fansubber, επειδή κάνω αμισθί υποτιτλισμό, ερασιτεχνικό αν προτιμάς, τότε πάω πάσο. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό το fansubbing να είναι κάτι παραπάνω, όπως ίσως θα υποστήριζαν άτομα που ξέρουν καλύτερα. Στο μέτρο που μπορώ να έχω άποψη, παρακολουθώντας ως σινεφίλ και οπαδός του πειρατικού σινεμά τη δουλειά ανθρώπων που κάνουν ό,τι περίπου κάνω κι εγώ, θα είχα να πω ένα δυο πράγματα: υπάρχει πολλή διάθεση και ένα ενδιαφέρον που διαρκώς αναζωπυρώνεται για fansubbing, υπάρχει πολύς κόσμος που σπαταλάει χρόνο και επενδύει κόπο για να μπορούμε εμείς να απολαμβάνουμε δωρεάν (ή σχεδόν δωρεάν) κάτι που εσχάτως λαμβάνει διαστάσεις πολυτέλειας (κακώς, κάκιστα), υπάρχει ένα αρκετά θολό τοπίο –τουλάχιστον, έτσι μου φαίνεται– ως προς το πώς λειτουργούν οι ιστότοποι που φιλοξενούν το πειρατικό μεν, πνευματικό δε έργο των fansubbers και, τέλος, υπάρχει έλλειμμα γνώσης και πρόβλημα χρήσης της γλώσσας (δεν χρειάζεται να είσαι grammar nazi, syntax nazi και ό,τι άλλο θες, για να αντιληφθείς ότι η πλειονότητα δεν αφομοίωσε ποτέ ούτε καν το περιεχόμενο του curriculum των πρώτων τεσσάρων τάξεων του Δημοτικού). Τελικά, όπως αποδείχτηκε, κάτι είχα να πω. Άκυρο το «Τίποτα» στην αρχή;