Συνέντευξη με τον Γιώργο Στάθη, Πρόεδρο του Σωματείου Διερμηνέων Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νοηματικής Γλώσσας
Η συνέντευξη έγινε από την Άρτεμη Σακοράφα
Ο Γιώργος Στάθης είναι επαγγελματίας διερμηνέας της ελληνικής νοηματικής γλώσσας, Πρόεδρος του Σωματείου Διερμηνέων Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας και πρώην Γενικός Γραμματέας του Ευρωπαϊκού φόρουμ Διερμηνέων Νοηματικών Γλωσσών. Είναι ιδρυτής της εταιρείας HandsUp, του πρώτου πρακτορείου υπηρεσιών προσβασιμότητας και διερμηνέων νοηματικής γλώσσας στην Ελλάδα, ενώ παρουσιάζει επίσης το ειδικό δελτίο ειδήσεων στη νοηματική στον τηλεοπτικό σταθμό ΑΝΤ1. Τον συναντήσαμε και συζητήσαμε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νοηματικής Γλώσσας.
Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με τον χώρο της ελληνικής νοηματικής γλώσσας;
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω κάποιον στην οικογένειά μου που να είναι κωφός ή βαρήκοος. Θα έλεγα ότι είχα ένα καθαρά προσωπικό ενδιαφέρον προς την ίδια τη γλώσσα. Πολύ τυχαία βρέθηκε μπροστά μου μια κοπέλα που τότε ασχολείτο με τη νοηματική. Μάλιστα, την είχα δει να κάνει εξάσκηση για το μάθημα της και μου άρεσε όλο αυτό. Όταν ξεκίνησα να μαθαίνω τη γλώσσα κατάλαβα ότι ήταν κάτι που μου ταίριαζε, και μάλιστα μπορούσα να με δω και επαγγελματικά στον χώρο αυτό. Την ίδια άποψη είχαν και οι δάσκαλοι μου τότε και ειδικά μια δασκάλα που με συνόδευσε σε πολλά χρόνια της φοίτησής μου, η Αρτεμισία Παντελάκη. Κάπως έτσι έκανα τα πρώτα βήματα στο χώρο.
Μιλώντας για πρώτα βήματα, ποιες είναι οι εκπαιδευτικές δυνατότητες που έχει σήμερα όποιος/α θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη διερμηνεία νοηματικής γλώσσας;
Αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει δυνατότητα εκπαίδευσης στη διερμηνεία νοηματικής σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Οι σχολές νοηματικής που βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα προσφέρουν προγράμματα τετραετούς φοίτησης, στο πλαίσιο των οποίων οι σπουδαστές και σπουδάστριες μπορούν να μάθουν τη γλώσσα και να δώσουν το πρώτο πτυχίο της επάρκειας. Στη συνέχεια, υπάρχει δυνατότητα εξειδίκευσης στη διερμηνεία για άλλα δυο χρόνια. Εκτός από τα μαθήματα, είναι υποχρεωτική και η συμπλήρωση 120 ωρών πρακτικής άσκησης. Μετά υπάρχει η δυνατότητα εξετάσεων στο Σωματείο Διερμηνέων. Πρόκειται για εξετάσεις που γίνονται κάθε χρόνο και είναι πολύ υψηλού επιπέδου. Το ποσοστό επιτυχίας είναι πολύ μικρό, όχι επειδή δε θέλουμε να περάσουν οι διερμηνείς, αλλά επειδή το επίπεδο πρέπει να διατηρείται υψηλό και να περνούν οι πραγματικά έτοιμοι να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του επαγγέλματος. Αυτό που τονίζουμε πάντα είναι ότι οι εξετάσεις είναι απαιτητικές όχι επειδή θέλουμε να “κόψουμε” το δρόμο στους μελλοντικούς διερμηνείς, αλλά επειδή αμέσως μετά τις εξετάσεις, οι επιτυχόντες θεωρούνται επαγγελματίες. Για αυτό, το επίπεδο πρέπει να παραμένει πολύ υψηλό κυρίως για την άρτια εξυπηρέτηση της ίδιας της κοινότητας των Κωφών και Βαρήκοων συμπολιτών μας.
Σκεπτόμενος τις δυνατότητες εκπαίδευσης διερμηνέων νοηματικής γλώσσας στην Ελλάδα, ποια θα λέγατε ότι είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα και ποιοι οι τομείς που χρειάζονται βελτίωση;
Το πρόβλημα με την Ελλάδα, και το θέτω πολύ συγκεκριμένα, είναι ότι η ελληνική κουλτούρα πολλές φορές μας κάνει να θεωρούμε ότι όλα είναι πολύ εύκολα, μπορούν να γίνουν γρήγορα, εθελοντικά και χωρίς να απευθυνθούμε σε κάποιον/α επαγγελματία. Το πρώτο που θα έπρεπε να αλλάξει είναι η ίδια η κουλτούρα. Όπως έλεγαν και οι αρχαίοι, “καθείς εφ’ ω ετάχθη”. Καθένας πρέπει να κάνει αυτό που έχει σπουδάσει και αυτό για το οποίο έχει εκπαιδευτεί. Όταν έχουμε κάποια ανάγκη, είναι καλό να απευθυνόμαστε σε επαγγελματίες και όχι σε κάποιον που μπορεί να έχει απλά μια βασική γνώση ή μια ιδέα. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η ενημέρωση σε συνδυασμό με τη στήριξη από το κράτος. Όλο αυτό ξεκινάει από το κράτος, το οποίο με τη σειρά του εκπαιδεύει όλη την κοινωνία.
Παρά ταύτα, μέσα από το ρόλο σας ως Πρόεδρος του Σωματείου Διερμηνέων Νοηματικής Γλώσσας έχετε καταφέρει πολλά. Ποια είναι τα επόμενα βήματά σας και ποιες είναι οι επιδιώξεις σας;
Αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στη δεύτερη θητεία μου ως πρόεδρος του Σωματείου Διερμηνέων Νοηματικής Γλώσσας. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουν γίνει άλματα. Βρισκόμαστε σχεδόν σε καθημερινή επαφή με κυβερνητικούς φορείς και οποιοδήποτε οργανισμό έχει σχέση με τη διερμηνεία και τη μετάφραση. Βασικός μας στόχος είναι το επάγγελμα να μπει σε πανεπιστημιακή δομή. Η πρώτη και βασική συνεργασία αυτή τη στιγμή είναι με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Σε πρώτη φάση θα δημιουργηθεί ένα μεταπτυχιακό για άτομα που είναι ήδη διερμηνείς νοηματικής γλώσσας, δηλαδή άνθρωποι που έχουν περάσει ήδη τις εξετάσεις του σωματείου διερμηνέων και η διερμηνεία νοηματικής γλώσσας είναι το επάγγελμα τους. Αυτοί θα φοιτήσουν πρώτοι στο μεταπτυχιακό αυτό. Έχουμε βλέψεις να υπάρξει και προπτυχιακό. Θέλουμε το κομμάτι της εκπαίδευσης και πιστοποίησης να φύγει από τα χέρια μας και να περάσει αποκλειστικά στο πανεπιστήμιο. Υπάρχουν επίσης και άλλοι στόχοι που αφορούν στο πόσο καλύτερο και ποιοτικότερο μπορεί να γίνει το επάγγελμά μας. Γενικά, το κομμάτι της προσβασιμότητας στην Ελλάδα ήταν αρκετά υποτιμημένο, επομένως ήταν υποτιμημένο και το επάγγελμα του διερμηνέα νοηματικής γλώσσας. Ένας σημαντικός στόχος που θέσαμε στην αρχή της θητείας μας και νομίζω πως έχει επιτευχθεί σχεδόν στο 100% είναι η συνεργατική διερμηνεία. Στο παρελθόν, οι διερμηνείς νοηματικής δούλευαν μόνοι τους. Καταφέραμε αυτό να σταματήσει και πάντα δουλεύουμε συνεργατικά. Έπρεπε και εμείς να εκπαιδεύσουμε τόσο τους φορείς όσο και την κοινωνία, έτσι ώστε να καταλάβουν πώς πρέπει να δουλεύουμε σωστά.
Σημαντική αλλαγή. Αν και δεν έχετε ο ίδιος κάποια ακουστική αναπηρία, θα λέγατε ότι τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει κάποια βελτίωση ως προς την προσβασιμότητα στην Ελλάδα;
Δεν ξέρω εάν οφείλεται στο ότι είμαι ένας άνθρωπος που βλέπει πάντα πολύ θετικά τα πράγματα, αλλά θεωρώ ότι στην Ελλάδα έχουν αλλάξει πολλά προς το καλύτερο. Αργά μεν αλλά αλλάζουν! Αρχικά, έχουν δημιουργηθεί δομές που εξυπηρετούν τους κωφούς στην επικοινωνία τους. Οι δομές αυτές δεν υπήρχαν πριν τρία ή τέσσερα χρόνια, για παράδειγμα. Μια βασική υπηρεσία που υπάρχει είναι το relay service, όπου ένας κωφός μπορεί μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό του να καλέσει και να συνδεθεί με διαθέσιμο/η διερμηνέα και έτσι να πραγματοποιήσει τα ραντεβού του μέσω βιντεοκλήσης. Αυτή η εξέλιξη πραγματικά άλλαξε τα δεδομένα, γιατί έδωσε πρόσβαση σε διερμηνεία 24 ώρες το 24ωρο. Παλαιότερα, αυτό γινόταν μόνο διά ζώσης μέσω ραντεβού και, όπως καταλαβαίνετε, υπήρχαν μεγάλες καθυστερήσεις ή ακόμα και περιορισμένη διαθεσιμότητα. Ένα άλλο θετικό είναι ότι το κράτος πράγματι χρησιμοποιεί τη διερμηνεία νοηματικής και έτσι οι διερμηνείς αυξάνονται με τα χρόνια. Ταυτόχρονα, και οι οργανισμοί προσπαθούν να γίνουν ολοένα και πιο προσβάσιμοι.
Τι προϋποθέσεις πρέπει να πληροί ένα βίντεο/μια ταινία για να είναι πλήρως προσβάσιμα;
Υπάρχει η φήμη ότι αν υπάρχουν υπότιτλοι, δε χρειάζεται να υπάρχει διερμηνεία νοηματικής, και αντίστροφα, αν υπάρχει διερμηνέας νοηματικής, δε χρειάζεται να υπάρχουν υπότιτλοι. Ποτέ βέβαια δεν ειπώθηκε επαρκώς ότι αυτό δεν είναι αλήθεια, αφού οι δυο αυτές υπηρεσίες εξυπηρετούν διαφορετικό κοινό. Οι άνθρωποι που γεννήθηκαν με κώφωση και η πρώτη τους γλώσσα είναι η νοηματική γλώσσα εξυπηρετούνται με διερμηνεία στη νοηματική. Αντίθετα, άνθρωποι που μπορεί να έχασαν την ακοή τους σε μεγαλύτερη ηλικία και μπορεί να μη γνωρίζουν καν τη νοηματική, εξυπηρετούνται από τους υπότιτλους. Υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό κωφών που θέλουν να βλέπουν ταυτόχρονα και τη διερμηνεία νοηματικής και τους υπότιτλους. Για να γίνει ένα βίντεο πλήρως προσβάσιμο, οι δυο αυτές υπηρεσίες θα πρέπει να συνυπάρχουν. Πρόκειται για κάτι σημαντικό που δεν έχει επικοινωνηθεί σωστά. Συχνά, οι φορείς που ασχολούνται με την αναπηρία έχουν την τάση να χρησιμοποιούν ορολογία που δεν είναι αντιληπτή από το απλό κοινό. Αυτό το κάνουν συχνά και οι εταιρείες τεχνολογίας, για παράδειγμα. Το κοινό όμως δεν καταλαβαίνει με αποτέλεσμα να “κλείνει τα αυτιά του”.
Ακριβώς επειδή δεν υπάρχει μεγάλη εξοικείωση του κοινού με την ακουστική αναπηρία, ποια θα λέγατε ότι είναι μερικά fun facts ή κάποιοι μύθοι σχετικά με το χώρο της διερμηνείας νοηματικής; Για παράδειγμα, έχουμε ακούσει ότι οι διερμηνείς πρέπει να φορούν μαύρα ρούχα την ώρα της διερμηνείας. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Όντως υπάρχει ένας ενδυματολογικός κώδικας που ρυθμίζει το πώς ντυνόμαστε στις διερμηνείες. Η πιο safe επιλογή είναι το μαύρο και αυτό έχει να κάνει με το να φαίνονται καθαρά τα χέρια μας την ώρα της διερμηνείας. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι χρειάζεται συνέχεια να ντυνόμαστε με μαύρα. Οποιοδήποτε μονόχρωμο και σκούρο ένδυμα είναι εντάξει για τους λευκούς διερμηνείς νοηματικής γλώσσας, όπως και οι μαύροι διερμηνείς νοηματικής γλώσσας φοράνε λευκό αντίστοιχα. Κάτι άλλο που δε γνωρίζει ο κόσμος είναι το ότι η νοηματική γλώσσα δεν είναι ίδια σε όλες τις χώρες. Αυτό είναι μια συχνή απορία και συνήθως η επόμενη ερώτηση αφορά στο λόγο για τον οποίο δεν υπάρχει μια κοινή διεθνής νοηματική γλώσσα. Η απάντηση σε αυτό είναι: “Πόσο εύκολα εγκαταλείπουμε τη γλώσσα μας ως Έλληνες για να υιοθετήσουμε μια διεθνή ενιαία γλώσσα;”. Όπως θα λέγαμε ότι η γλώσσα μας περιλαμβάνει όλο τον πολιτισμό μας, έτσι και η ελληνική νοηματική γλώσσα περιλαμβάνει τον πολιτισμό της χώρας μας, τα εξωγλωσσικά στοιχεία και τα λοιπά. Υπάρχει βέβαια ένας διεθνής κώδικας επικοινωνίας, όπως τα αντίστοιχα αγγλικά. Ο κώδικας αυτός χρησιμοποιείται συχνά σε διεθνή συνέδρια ή σε επικοινωνία που κάνουν μεταξύ τους τα άτομα με κώφωση κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού. Ο κώδικας αυτός δεν είναι γλώσσα αλλά ένα κράμα πολλών νοηματικών γλωσσών μαζί.
Επιστρέφοντας στο Σωματείο σας, πρόσφατα είχατε μια σημαντική επιτυχία. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτή;
Το Σωματείο Διερμηνέων φέτος το καλοκαίρι συμμετείχε στο συνέδριο της efsli (European forum of Sign Language Interpreters) που έγινε στο Μάντσεστερ και πήρε τη σκυτάλη, έτσι ώστε του χρόνου τον Σεπτέμβριο το συνέδριο να διοργανωθεί στη Θεσσαλονίκη. Το συνέδριο αυτό είναι εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για τους διερμηνείς νοηματικής παγκοσμίως και φιλοξενείται κάθε χρόνο σε μια διαφορετική ευρωπαϊκή πόλη. Κάθε χρόνο έχει μάλιστα και διαφορετικό θέμα. Ο τίτλος του συνεδρίου της ελληνικής διοργάνωσης είναι: “Rights, right?”. Θα ασχοληθούμε με τα δικαιώματα των διερμηνέων. Είμαστε περήφανοι, γιατί είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Σε αυτά τα συνέδρια συνήθως έρχονται περισσότερα από 500 άτομα. Θέλουμε να το φέρουμε εις πέρας όσο καλύτερα γίνεται και έχουμε ήδη αρχίσει να προετοιμαζόμαστε από τις αρχές του φετινού καλοκαιριού.
Κλείνοντας, θα ήθελα να μας πείτε δυο λόγια για την HandsUp που έχει κάνει και αυτή πολλά σημαντικά βήματα.
Η HandsUp είναι εταιρεία που δημιουργήθηκε το 2017 από εμένα σε συνεργασία με την αδερφή μου. Θέλαμε να φτιάξουμε ένα agency ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Κάναμε έρευνα μελετώντας αντίστοιχες εταιρείες του εξωτερικού και πήραμε στοιχεία που ταιριάζουν και στην Ελλάδα και σε εμάς. Η εταιρεία αναλαμβάνει project που αφορούν στην προσβασιμότητα των κωφών και βαρήκοων αλλά και στην προσβασιμότητα εν γένει. Μια τελευταία μεγάλη συνεργασία μας ήταν με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο οποίο όλοι οι όροφοι έγιναν προσβάσιμοι μέσω της διεθνούς και ελληνικής νοηματικής γλώσσας. Οι επισκέπτες και επισκέπτριες με ακουστική αναπηρία είχαν τη δυνατότητα να ξεναγηθούν στο μουσείο μέσω app βλέποντας αντίστοιχα βίντεο, αλλά και μέσω οθονών που υπάρχουν στο χώρο και παίζουν συνεχόμενα αυτοματοποιημένες ξεναγήσεις στην ελληνική και διεθνή νοηματική γλώσσα. Ήταν ένα πραγματικά ωραίο project. Προσπαθούμε να εμπλουτίζουμε το portfolio μας συνεχώς. Μπορείτε να μπείτε και στην ιστοσελίδα μας για να δείτε περισσότερα σχετικά με τα project που έχουμε αναλάβει. Είμαστε περήφανοι και συνεχίζουμε ακάθεκτοι.