Lost in Translation
Δεν νομίζω να θυμάμαι άλλον επαγγελματικό κλάδο που να έχει δεχθεί τόσες βολές μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Το “lost in translation” έγινε δικαιολογία-μπαντιέρα, σύνθημα στον πολιτικό λόγο, μια εύπεπτη φράση που μαγικά τα εξηγεί όλα και διαγράφει κάθε ευθύνη, επαναφέρει πολιτικές σχέσεις και αποκαθιστά πολιτικές υπολήψεις, χωρίς καν ο φερόμενος υπαίτιος, που τόσα αμαρτήματα φέρεται να διέπραξε, να έχει την ευκαιρία να αντικρούσει τους κατηγόρους του και να προστατεύσει την επαγγελματική του τιμή και ακεραιότητα.
Ακόμα και ο Ολλανδός Υπουργός Οικονομικών φέρεται να αποδίδει σε “μεταφραστικό λάθος” το γεγονός ότι το βιογραφικό του κυκλοφόρησε επίσημα εμφανίζοντάς τον να έχει λάβει (εσφαλμένα) μεταπτυχιακό τίτλο μάστερ. Και ποιος μπορεί να ξεχάσει το φοβερό σκάνδαλο που ξέσπασε για έναν άμοιρο μαραγκό, έναν “cabinet man”, που βρέθηκε στο επίκεντρο μιας πολιτικής δίνης. Ναι, σίγουρα επρόκειτο για μεταφραστικό δάχτυλο που μαγειρεύει σκοτεινά και υποχθόνια καταστροφικά σχέδια ασυνεννοησίας με απώτερο στόχο την παγκόσμια κυριαρχία. Δυστυχώς, η πραγματική φύση του επαγγέλματος του μεταφραστή και του διερμηνέα δεν είναι κατανοητή, τόσο από το ευρύτερο κοινό όσο και από τους ίδιους τους πελάτες.
Οι μεταφραστοδιερμηνείς. Έρμαια σκοπιμοτήτων εδώ και αιώνες, αποδιοπομπαίοι τράγοι πολιτικών όταν δεν επιθυμούν να απαντήσουν σε ερωτήσεις ή όταν υποπίπτουν σε στοιχειώδη πολιτικά ατοπήματα. Νίξον, Πούτιν, Ντα Σίλβα, Γιλμάζ. Ακόμα και στις απαρχές της συνεδριακής διερμηνείας στη Νυρεμβέργη. Το σωσίβιο για ατυχείς αυτοσχεδιασμούς, αυθόρμητες δηλώσεις, ο καλύτερος τρόπος για να απορρίπτεις την ευθύνη και να κερδίζεις χρόνο μέχρι να αναδιατυπώσεις μια ορθότερη πρόταση. Ο θυσιαστήριος αμνός στο βωμό διαπραγματεύσεων όταν κάποιο μέρος προσπαθεί να εξαγοράσει χρόνο. Και όταν εμπλέκονται ένθερμοι ή αδίστακτοι γραφειοκράτες, δημοσιογράφοι και δημοσιοσχετίστες, δύσκολα θα ξεφύγει από να γίνει εξιλαστήριο θύμα ή απλά θύμα.
Πίσω από την καμπίνα (και την οθόνη) υπάρχουν επαγγελματίες που έχουν αναλάβει το ρόλο του επικοινωνιακού διαμεσολαβητή και επιχειρούν εντός ενός βασικού πλαισίου αναφοράς (που πολλές φορές μπορεί να μην υπάρχει καν) να συμβιβάσουν πολιτικούς τρόπους σκέψης, γλωσσικές ιδιαιτερότητες μη φυσικών (ή ακόμα και φυσικών) ομιλητών, πολιτισμικές διαφορές, και όλα αυτά να τα κάνουν σε παράλληλο χρόνο, με ταχύτητα και πιστότητα νοήματος, διατηρώντας την παρουσία τους ανεπαίσθητη, χωρίς να ζητούν αναγνώριση και εύσημα.
Συνεπώς, θεσμικοί και πολιτικοί χρήστες των υπηρεσιών διερμηνέων (και μεταφραστών) κατανοήστε ότι ο διερμηνέας (και ο μεταφραστής) οφείλει να μεταφέρει σωστά το νόημα και να αποδίδει το ύφος ακόμα και βάσει μη λεκτικών σημάτων, διατηρώντας μια σταθερή αμφίδρομη ροή πληροφοριών, έχοντας κατά νου ενδεχόμενες επικοινωνιακές παγίδες, ωστόσο η επικοινωνιακή ευθύνη δεν είναι μονόπλευρη και πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη από τους ίδιους τους ομιλητές οι ενδεχόμενες πολιτισμικές διαφορές που υφίστανται προκειμένου να δίνεται προσοχή στα όσα λέγονται προς αποφυγή παρεξηγήσεων και δυσκολιών στην κατανόηση. Λάβετε υπόψη τoν παρακάτω δεκάλογο και βοηθήστε τους επαγγελματίες να κάνουν σωστά τη δουλειά τους, χωρίς να τους κουνάτε το δάχτυλο κατηγορώντας τους αόριστα για λάθη. Το “Lost in Translation” είναι εξάλλου ταινία, όχι δικαιολογία.
Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ/ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΧΡΗΣΤΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΡΜΗΝΕΩΝ
1) Μην ονομάζεις το διερμηνέα μεταφραστή και μην ζητάς από το μεταφραστή να κάνει διερμηνεία (είναι δύο διαφορετικά επαγγέλματα).
2) Μην εκμεταλλεύεσαι την ανώνυμη, αφανή, διακριτική επαγγελματική ύπαρξη του μεταφραστή/διερμηνέα (δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του).
3) Μην χρησιμοποιείς το μεταφραστή/διερμηνέα ως αποδιοπομπαίο τράγο για δικές σου πολιτικές δηλώσεις, διατυπώσεις και στάσεις (απλά μεταφέρει ό,τι ειπώθηκε, δεν παίρνει θέση).
4) Δώσε στο μεταφραστή/διερμηνέα τα εργαλεία να κάνει σωστά τη δουλειά του (από μια καλά εξοπλισμένη καμπίνα μέχρι υλικό αναφοράς).
5) Μην χρησιμοποιείς ασαφή γλώσσα (εξ ορισμού η ασάφεια είναι ανοιχτή σε ερμηνεία).
6) Χρησιμοποίησε ολόκληρους τους όρους και όχι συντομεύσεις, ιδιαίτερα όταν το πολιτικό/θεσμικό περιβάλλον αναφοράς είναι συγκεχυμένο (ο μεταφραστής/διερμηνέας δεν είναι μάντης, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την αμεσότητα της διερμηνείας).
7) Ο μεταφραστής/διερμηνέας δεν είναι αναγκασμένος να γνωρίζει τις πολιτικές σου προθέσεις και τον υποκείμενο πολιτικό σου λόγο (δεν σε γνωρίζει προσωπικά, μόλις σε είδε για πρώτη φορά από την καμπίνα απέναντι).
8) Χρησιμοποίησε σταθερή ροή λόγου και κατάλληλο τόνο (τα μη λεκτικά σήματα είναι εξίσου σημαντικά στην επικοινωνία).
9) Ο μεταφραστής/διερμηνέας δεν είναι υπεύθυνος για το πώς ο αποδέκτης εκλαμβάνει το μήνυμα (ή το βαθμό κατανόησης ή την αρτιότητα του μηνύματος).
10) Αγάπα το μεταφραστή και το διερμηνέα σου (θα εκτιμούσαν ενίοτε μια καλή κουβέντα (ούτε καν δύο)).
H Δήμητρα Σταφυλιά σπούδασε μετάφραση στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Διαθέτει μεταξύ άλλων μεταπτυχιακό MA in European Business and Languages από το South Bank University και το European Masterʼs in Human Rights and Democratisation (E.MA). Πιστεύει ακράδαντα στην ανάγκη ενεργειών που αναδεικνύουν τη μετάφραση ως επάγγελμα και τον μεταφραστή ως εξειδικευμένο επαγγελματία. Εργάζεται ως ελεύθερη επαγγελματίας μεταφράστρια από το 2002.